Czym jest gzyms w budownictwie i jaką funkcję pełni?

Data opublikowania artykułu: 11 kwietnia 2025 rok

Data ostatniej aktualizacji: 20 maja 2025 rok

• Element architektoniczny o charakterze poziomym
• Pełni funkcje estetyczne i praktyczne
• Występuje w różnych stylach architektonicznych
• Może być wykonany z różnych materiałów
• Jest istotnym elementem kształtującym wygląd elewacji

Gzyms to poziomy, wysunięty element architektoniczny, który stanowi ważny detal na elewacjach budynków. Jest to charakterystyczna część struktury budowlanej, która łączy w sobie funkcje estetyczne z praktycznymi. Najczęściej możemy zauważyć gzymsy jako poziome pasy dekoracyjne, które biegną wzdłuż ścian zewnętrznych budynków, podkreślając ich strukturę i dodając im elegancji.

Historia stosowania gzymsów sięga starożytności, gdzie były one nieodłącznym elementem świątyń greckich i rzymskich budowli. Z biegiem wieków ewoluowały, przyjmując różne formy w zależności od stylu architektonicznego i lokalnych tradycji budowlanych. Bardzo popularne były  gzymsy barokowe.

Podstawową funkcją gzymsu jest odprowadzanie wody deszczowej od ściany budynku, co chroni elewację przed zamakaniem i uszkodzeniami. Jednak równie istotna jest jego rola dekoracyjna – gzymsy pod dach  pozwalają na wizualne rozczłonkowanie fasady, nadając jej odpowiednie proporcje i charakter. W klasycznej architekturze gzymsy były często bogato zdobione, stając się prawdziwą ozdobą budynków.

W zależności od umiejscowienia na elewacji, rozróżniamy kilka głównych typów gzymsów. Gzyms koronujący (wieńczący) znajduje się na szczycie budynku, zamykając kompozycję elewacji. Gzyms międzypiętrowy (kordonowy) oddziela poszczególne kondygnacje, zaś gzyms podokienny biegnie pod oknami, podkreślając poziome podziały fasady.

Współcześnie gzymsy wykonuje się z różnych materiałów, dostosowanych do charakteru budynku i wymagań technicznych. Tradycyjnie stosowano kamień naturalny lub elementy ceramiczne, obecnie popularne są także gzymsy z betonu, styropianu czy GRC (kompozytu cementowo-szklanego). Nowoczesne technologie pozwalają na tworzenie lekkich i trwałych profili elewacyjnych, które zachowują klasyczną estetykę przy jednoczesnym uproszczeniu montażu. Gzyms pełni rolę sztukaterii elewacyjnej.

W architekturze minimalistycznej i modernistycznej gzymsy często przyjmują formę uproszczoną, ograniczając się do prostych, geometrycznych kształtów. Mimo to, nadal stanowią ważny element kompozycyjny, który pomaga w kształtowaniu charakteru budynku i jego harmonijnego wpisania w otoczenie.

Najczęściej zadawane pytania o gzymsy

• Czym dokładnie jest gzyms w architekturze?
  Gzyms to poziomy, wysunięty element architektoniczny na elewacji budynku, który pełni funkcje dekoracyjne i praktyczne, jak odprowadzanie wody deszczowej od ścian.
• Jakie są główne rodzaje gzymsów?
  Wyróżniamy gzymsy koronujące (wieńczące), międzypiętrowe (kordonowe), podokienne oraz okapowe, każdy o innym umiejscowieniu i funkcji na elewacji.
• Z jakich materiałów wykonuje się gzymsy?
  Gzymsy mogą być wykonane z różnych materiałów, w tym kamienia, betonu, tynku, drewna, styropianu oraz nowoczesnych kompozytów jak GRC.
• Jaką funkcję pełnią gzymsy w budownictwie?
  Gzymsy pełnią funkcję estetyczną (zdobią elewację), praktyczną (odprowadzają wodę deszczową), architektoniczną (dzielą fasadę na części) oraz ochronną (zabezpieczają ściany przed zamakaniem).

Znaczenie gzymsów w różnych stylach architektonicznych

Gzymsy odgrywają kluczową rolę w definiowaniu stylów architektonicznych na przestrzeni wieków. W architekturze klasycznej gzymsy stanowiły istotny element porządków architektonicznych, szczególnie w porządku doryckim, jońskim i korynckim. Były bogate w detale i często zawierały skomplikowane rzeźbienia lub motywy ornamentalne.

W okresie renesansu i baroku gzymsy stały się jeszcze bardziej wyrafinowane, z bogatymi profilami i często wspierane przez konsole lub modyliony. Architekci tego okresu używali gzymsów do tworzenia dynamicznych, trójwymiarowych fasad o dramatycznym efekcie światłocienia.

Z kolei w stylu neoklasycznym nastąpił powrót do prostszych, bardziej geometrycznych form gzymsów, inspirowanych bezpośrednio antykiem. Architektura secesyjna przyniosła bardziej organiczne, płynne linie gzymsów, często z motywami roślinnymi.

Współczesna architektura często reinterpretuje tradycyjne formy gzymsów lub całkowicie z nich rezygnuje na rzecz minimalistycznych, gładkich fasad. Jednak nawet w najbardziej nowoczesnych budynkach można odnaleźć elementy nawiązujące do klasycznych gzymsów, choć w uproszczonej formie. Architekci modernistyczni często wykorzystują poziome linie i wysunięte elementy jako współczesną interpretację tradycyjnych gzymsów.

Warto zauważyć, że w architekturze regionalnej różnych części świata gzymsy przyjmowały odmienne formy, dostosowane do lokalnych warunków klimatycznych i tradycji budowlanych. Na przykład w architekturze śródziemnomorskiej szeroko wysunięte gzymsy służyły jako ochrona przed intensywnym słońcem, tworząc cień na elewacji.

Definicja gzymsu i jego podstawowa charakterystyka w architekturze

Gzyms w terminologii architektonicznej oznacza poziomy, wysunięty element konstrukcyjny, który stanowi istotny detal elewacji budynków. Jest to charakterystyczny komponent strukturalny, który wyróżnia się poprzez wysunięcie poza lico ściany, tworząc wyraźny cień i podkreślając horyzontalny podział fasady.

W swojej podstawowej formie gzyms można opisać jako element o przekroju profilowanym, który zazwyczaj składa się z kilku części: gzymsu właściwego (górnej części), pasa podgzymsowego (środkowej części) oraz simy (dolnej części zakończonej kapinosem). Ta struktura pozwala na efektywne odprowadzanie wody deszczowej od ściany budynku, co stanowi jedną z pierwotnych funkcji tego elementu architektonicznego.

Z punktu widzenia terminologii technicznej, gzymsy klasyfikuje się według kilku kryteriów:

• Ze względu na położenie – gzymsy wieńczące, międzypiętrowe, cokołowe
• Ze względu na funkcję – gzymsy okapowe, dekoracyjne, działowe
• Ze względu na formę – gzymsy proste, profilowane, konsolowe
• Ze względu na wysięg – gzymsy płytkie (do 15 cm) i głębokie (powyżej 15 cm)

Profil gzymsu i jego elementy składowe

Profil gzymsu to jego przekrój poprzeczny, który decyduje o charakterze i stylu tego elementu. W klasycznej architekturze profile gzymsów były ściśle określone dla każdego porządku architektonicznego – dorycki, joński czy koryncki miały swoje charakterystyczne ukształtowanie gzymsów.

Typowy profil gzymsu klasycznego składa się z następujących elementów: cyma (wklęsło-wypukły profil), wałek (wypukły półokrągły element), kimation (ornamentalna listwa), płyta gzymsowa (wysunięta część pozioma) oraz kapinos (rowek na spodzie gzymsu odprowadzający wodę).

W kontekście konstrukcyjnym gzymsy mogą być monolityczne (wykonane z jednego materiału, np. kamienia) lub składane (zbudowane z kilku elementów). Współcześnie często stosuje się gzymsy prefabrykowane, które są mocowane do elewacji za pomocą specjalnych systemów montażowych, co znacznie upraszcza proces budowlany.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że proporcje gzymsu względem całego budynku mają ogromne znaczenie dla harmonii wizualnej. Zasada klasyczna mówi, że im wyższy budynek, tym większa powinna być wysokość i wysięg gzymsu, aby zachować odpowiednie proporcje i czytelność podziałów architektonicznych.

Historia gzymsów – od elementu praktycznego w starożytności do ozdoby współczesnych budynków

Początki gzymsów sięgają starożytnych cywilizacji, kiedy to pełniły one przede wszystkim rolę praktyczną. W Grecji i Rzymie nie były to jeszcze samodzielne elementy, lecz naturalne wysunięcia płyt stropowych lub końcówek belek drewnianych chroniące ściany przed deszczem. Grecy nazywali ten element geison, a Rzymianie rozwinęli jego formę, dodając więcej zdobień i detali.

Z czasem gzymsy ewoluowały z prostego elementu konstrukcyjnego w wyrafinowane detale architektoniczne, które łączyły funkcję ochronną z dekoracyjną. W świątyniach greckich gzymsy były częścią porządku architektonicznego – od prostych form doryckich po bogato zdobione korynckie.

Przez wieki gzymsy przechodziły fascynującą transformację, dostosowując się do zmieniających się stylów i potrzeb:

• Średniowiecze – gzymsy gotyckie charakteryzowały się prostotą i funkcjonalnością, często z charakterystycznym podcięciem pod kątem 45° i rowkiem odprowadzającym wodę
• Renesans – pojawienie się efektownych gzymsów okapowych we florenckich pałacach, znacznie wysuniętych i plastycznie ukształtowanych
• Barok – okres wyjątkowo bogato zdobionych, dynamicznych form z przerywanymi i wyłamywanymi (gierowanymi) profilami
• Klasycyzm i neoklasycyzm – powrót do antycznych inspiracji i klasycznych proporcji

Tradycyjne techniki wykonania gzymsów

Wykonanie gzymsów przez wieki było prawdziwą sztuką rzemieślniczą, wymagającą ogromnych umiejętności i precyzji. W starożytności kamieniarze ręcznie obrabiali bloki, nadając im precyzyjne profile. Montaż takich elementów na budynku był niezwykle trudnym zadaniem, wymagającym doskonałych umiejętności technicznych.

W późniejszych okresach popularne stały się gzymsy tynkowe wykonywane przy użyciu szablonów ciągnionych zwanych „szyblonami”. Ta technika, wymagająca wielkiej zręczności, pozwalała na tworzenie idealnie równych profili bezpośrednio na budynku. W budownictwie drewnianym gzymsy często wycinano ręcznie lub przy pomocy specjalnych strugów profilowych.

Gzymsy we współczesnej architekturze

Dzisiejsze podejście do gzymsów znacząco się zmieniło – nowoczesne materiały i technologie pozwalają na tworzenie lekkich, prefabrykowanych elementów, które można łatwo zamontować na elewacji. Styropian, poliuretan czy kompozyty jak GRC (beton wzmacniany włóknem szklanym) zastąpiły ciężkie materiały historyczne.

Współczesna architektura często reinterpretuje tradycyjne formy gzymsów, nadając im minimalistyczny charakter. Wielu architektów sięga po horyzontalne linie przypominające gzymsy, aby wprowadzić subtelne nawiązania do klasycznych proporcji. Fascynujące jest to, jak element z tysiącletnią historią znajduje swoje miejsce w ultranowoczesnych budynkach, łącząc tradycję z innowacją.

Rodzaje gzymsów zewnętrznych i wewnętrznych oraz ich zastosowanie

Gzymsy w architekturze dzielą się na zewnętrzne i wewnętrzne, każdy z nich odgrywa istotną rolę zarówno pod względem estetycznym, jak i funkcjonalnym. Prawidłowy dobór gzymsu może zarówno podkreślić charakter budynku, jak i zapewnić mu dodatkową ochronę przed czynnikami atmosferycznymi. Gzymsy zewnętrzne zapobiegają spływaniu wody po elewacji domu.

Różnorodność form i zastosowań sprawia, że gzymsy są niezmiennie popularnym elementem architektonicznym, pełniącym zarówno funkcje dekoracyjne jak i chronią elewację.

 Różne rodzaje gzymsów zewnętrznych- typy i funkcje.

Na elewacjach budynków możemy spotkać kilka podstawowych rodzajów gzymsów, które różnią się lokalizacją i przeznaczeniem:

• Gzymsy główne (wieńczące) – umieszczane na szczycie ściany, ich zadaniem jest optyczne zakończenie elewacji i ochrona przed wodą
• Gzymsy międzypiętrowe (kordonowe) – dzielą fasadę między kondygnacjami, wprowadzając rytm i porządek
• Gzymsy podokienne – biegną pod oknami, odprowadzając ściekającą wodę i stanowiąc element dekoracyjny
• Gzymsy nadokienne i naddrzwiowe – chronią otwory przed zalaniem i dodatkowo je ozdobią
• Gzymsy cokołowe – oddzielają cokół od głównej części elewacji, stanowiąc wizualną podstawę budynku

Gzymsy zewnętrzne pełnią podwójną funkcję – są zarówno elementem praktycznym, odprowadzającym wodę od elewacji, jak i dekoracyjnym, nadającym budynkowi charakterystyczny wygląd. W architekturze śródziemnomorskiej szeroko wysunięte gzymsy tworzą też naturalny cień, chroniąc budynek przed intensywnym nasłonecznieniem.

Współcześnie coraz częściej stosuje się lekkie gzymsy elewacyjne ze styropianu, które są łatwiejsze w montażu i tańsze od tradycyjnych, a jednocześnie równie efektowne po odpowiednim wykończeniu. Gzymsy zewnętrzne pełnią funkcję ochrony elewacji.

Gzymsy wewnętrzne jako element dekoracji i funkcjonalności

W odróżnieniu od gzymsów zewnętrznych, te stosowane wewnątrz pomieszczeń służą głównie celom dekoracyjnym, choć nie brak im również praktycznych zastosowań. Gzymsy wewnętrzne w współczesnym budownictwie pełnią funkcje ozdobną.

Warto wiedzieć, że gzymsy wewnętrzne świetnie sprawdzają się we wnętrzach urządzonych w stylach:

• Klasycznym i neoklasycznym
• Glamour i modern classic
• Paryskim i retro
• Vintage i eklektycznym

Co ciekawe, współczesne gzymsy wewnętrzne pełnią również zaskakująco praktyczne funkcje. Gzymsy pełnią również funkcje maskownic  dla karniszy czy kabli, stanowić alternatywę dla podwieszanych sufitów czy być podstawą do montażu oświetlenia LED, tworząc subtelne podświetlenie pomieszczenia. Niektórzy projektanci wykorzystują je również jako ozdobne ramy na ścianach, tworząc efektowne kompozycje.

Gzymsy wewnętrzne można stosować w każdym pomieszczeniu – od salonu i sypialni po łazienkę czy przedpokój, gdzie nadadzą przestrzeni wyrazistości i elegancji.

Materiały wykorzystywane do produkcji gzymsów i ich montaż na elewacji

Wybór odpowiedniego materiału do wykonania gzymsu jest kluczowym krokiem, który wpływa zarówno na estetykę, jak i trwałość całej konstrukcji. Współcześnie producenci oferują szereg rozwiązań dostosowanych do różnorodnych potrzeb i budżetów inwestorów. Najczęściej stosowanym materiałem jest styropian EPS-200, który łączy w sobie lekkość, odporność na warunki atmosferyczne oraz łatwość obróbki. Wielu producentów dodatkowo wzmacnia go masą sztukatorską na bazie dyspersji styrenowo-akrylowej z domieszką wypełniaczy mineralnych, co zwiększa jego trwałość.

W historycznym budownictwie gzymsy były bogato zdobione  wykonywano je  przede wszystkim z:

• kamienia naturalnego (zwłaszcza w budownictwie klasycznym)
• drewna (popularne w architekturze regionalnej)
• cegły i elementów ceramicznych
• grubego tynku, który pozwalał na rzeźbienie wzorów

Współczesne technologie pozwoliły na wprowadzenie nowych wysokiej jakości gzymsów, z lżejszych materiałów jak polistyren ekstrudowany (styrodur XPS), kompozyty cementowo-szklane (GRC) czy pianki poliuretanowe pokryte folią PVC. Wybierając materiał, warto zwrócić uwagę nie tylko na cenę, ale przede wszystkim na parametry techniczne – odporność na wilgoć, promieniowanie UV oraz amplitudy temperatur.

Proces montażu gzymsów elewacyjnych

Montaż gzymsów na elewacji jest zadaniem, które przy odpowiednim przygotowaniu można wykonać samodzielnie. Podstawą udanego montażu jest staranne przygotowanie powierzchni – powinna być czysta, sucha i wolna od ubytków. Przed nałożeniem kleju warto przeprowadzić przymiarki, aby upewnić się, że gzymsy idealnie pasują do wyznaczonych miejsc.

Na przygotowaną powierzchnię tylnej części gzymsu nakłada się klej do styropianu, tworząc równomierne pasy lub punkty. Następnie, korzystając z poziomicy, umieszcza się element na elewacji, dokładnie go dociskając. Szczególną uwagę należy zwrócić na szczeliny łączeniowe, które powinny być zabezpieczone przed przenikaniem wilgoci. Ostatnim etapem jest wtopienie siatki zbrojeniowej w tynk oraz wykończenie powierzchni farbą elewacyjną.

Prawidłowo zamontowane gzymsy nie tylko zdobią budynek, ale również skutecznie chronią elewację przed wodą deszczową, przedłużając jej żywotność. Niezależnie od wybranego materiału i stylu, gzymsy pozostają ponadczasowym elementem architektonicznym, który dodaje budynkom elegancji i charakteru.

ŹRÓDŁO:

• https://elewacje-kamien.info.pl/gzymsy-elewacyjne-i-parapety
• https://www.muratorplus.pl/technika/konstrukcje/gzymsy-w-budownictwie-aa-3zMY-9S4M-3YrH.html
• https://kb.pl/produkty/gzymsy-kb-elementem-zdobniczym-elewacji